Hayvan Sahiplerinin Hukuksal ve Cezai Sorumlulukları

Hayvanlar hepimiz için artık bir arkadaş bir dosttan fazlasıdır. Özellikle de yalnız yaşamayı tercih edenler, yaşlı kişiler ya da çocuklar eskisine göre daha fazla hayvan besliyorlar. Türkiye istatistiklerine bakıldığı zaman son birkaç yıldır barınaklardan hayvan sahiplenenler ya da tür hayvan satın alanların sayısı bir hayli fazla.

İnsan olarak toplu yaşam alanlarında yaşadığımız düşünüldüğü zaman aklı ve fikri olmamasına rağmen bazen insandan bile daha akıllı olabilen bu canlıların bizim ile birlikte yaşaması bazı sorumlulukları da beraberinde getiriyor.

Genel olarak akıllı olan bu canlılar bazen insanların eziyet etmesi ile ya da başka sebeplerden dolayı aşırı davranışlarda bulunabiliyorlar. Hukukumuza göre aslında çok bilmesek da bazı sorumluluk alanlarımız var. Bunlardan biri de hayvan bulunduranın ya da hayvan sahibinin sorumluluğudur. Hayvan sahipleri de tıpkı çocuğunuzun yaptıklarından sorumlu olduğunuz gibi sorumlu olurlar.

Peki, bu canlılardan ne kadar sorumlusunuz? Sorumluluğunuz hukuki mi yoksa cezai yaptırımı olan bir sorumluluk mudur? Tek tek inceleyerek sorumluluk konusunu anlatmakta fayda var.

Hayvan Sahiplenmenin Sorumlulukları Nelerdir?

Hayvan sahibi olmak ya da beslemek kusursuz sorumluluk kapsamında değerlendirilir. Bizim hukukumuza göre iki tür sorumluluk şekli vardır. Bunlardan biri kusurlu sorumluluk diğeri ise kusursuz sorumluktur. Kusurlu sorumlulukta zararın ortaya çıkmasında fiili yapan kişinin sorumluluğu olur. Diyelim ki yoldan geçen biri ile tartıştınız ve onu dövdünüz ya da hakaret ettiniz. Bu davranışı yaparken her ne kadar karşıdakinin tahriki olsa bile yapılan hareket kusurlu bir harekettir. Bu hareketten dolayı hakkınızda ceza davası ayrı açılır. Eğer zarar gören kişi isterse hukuk mahkemesinde maddi ve manevi tazminat davası da isteyebilir.

Tüm bu olay örgüsünde aslına bakılırsa yapılan tüm hareketler kusurludur. Bu kusurlu hareketlere göre de hukuk önünde maddi ve manevi tazminatla da ceza çekmiş olursunuz. Bazen de hiç kusurunuz olmayan ve sizin dışınızda olaylar meydana gelebilir.

Bu olaylarda benim kusurum yok neden bedel ödemek zorundayım ki diye düşünebilirsiniz ancak cevabı gayet basittir. Çünkü sizin bu kişiler ya da canlılar üzerinde bulunan bakım, denetim, özen ve gözetim yükümlülüğünüz vardır. Bir çocuğun üzerinde ebeveynlerinin özen ve denetim yükümlülüğü vardır. Akıl hastası olan bir kişinin vasisinin aynı şekilde yükümlülüğü vardır.

Türk Borçlar Kanununa Göre Hayvan Sahibi Olmak

Hala bazı hukuk kitaplarında evin reisi geçtiği için telaffuz ediyorum. Genel olarak evin sorumluluğu evin reisi olarak bilinen babadadır. Baba evin her türlü özen, bakım ve denetim yükümlülüğüne uygun davranmak zorundadır. Ancak bazı ailelerde evin reisi annedir, abladır ya da ağabeydir. Artık bu durum ailelerin yapısına ve ilişki şekline göre değişecektir.

Bazı ailelerde anne ve baba vefat etmiştir. Evin hangi çocuğu evin maddi ve manevi olarak tüm sorumluluğunu üstlenmiş ise bu durumda evin reisi de o olacaktır. Aynı şekilde hayvan sahibi olan kişi kim ise bu durumda o hayvan tarafından meydana gelen haksız fiilden hayvan sahibi sorumlu olacaktır.

Türk Borçlar Kanunu madde 67’ye göre; Bir hayvanın bakımını ve yönetimini sürekli veya geçici olarak üstlenen kişi, hayvanın verdiği zararı gidermekle yükümlüdür. Hayvan bulunduran, bu zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse sorumlu olmaz.

Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu Nedir?

Hayvan, bir başkası veya bir başkasına ait hayvan tarafından ürkütülmüş olursa, hayvanı bulunduranın, bu kişilere rücu hakkı saklıdır.

Kanun maddesine göre bir hayvandan sorumlu olmak için uzun süre hayvanı beslemeye ya da bakımını üstlenmeye gerek yoktur. Eğer hayvanın bırakıldığı kişi, hayvana geçici olarak bakıyor ise bu durumda sorumluluğu doğabilir. Bu sebeple de arkadaşınıza bıraktığınız zaman arkadaşınız da gerekli özeni göstermemiş ise ondan da tazminat talep edilebilir.

Hayvanlar Sorumluluk Sahibi Mi?

Hayvanların denetim ve gözetim yükümlülüğü sadece Borçlar Kanunu’nda değil Hayvanları Koruma Kanunu’na göre de sorumluluk gerektiren bir durumdur.

5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu madde 5/1 e göre; “Bir hayvanı, bakımının gerektirdiği yaygın eğitim programına katılarak sahiplenen veya ona bakan kişi, hayvanı barındırmak, hayvanın türüne ve üreme yöntemine uygun olan etolojik ihtiyaçlarını temin etmek, sağlığına dikkat etmek, insan, hayvan ve çevre sağlığı açısından gerekli tüm önlemleri almakla yükümlüdür.”

Maddi ve Manevi Tazminat Davaları

Hayvan tarafından meydana gelen haksız fiilde zarar görenin maddi ve manevi tazminat davası açma hakkı vardır. Bu hak kapsamında hayvan sahibinin birçok tazmin yükümlülüğü doğar.  Zarar görenin tedavi masrafları, haksız fiil sebebi ile zarar görenin harcamak durumunda kaldığı veyahut kaybettiği fırsatlar maddi tazminatın konusudur. Ayrıca çalışamama sebebi ile gelir kaybı ya da zarar gören artık çalışamayacak ise veyahut engelli birey durumuna geldi ise bu durumda çok daha büyük tazminat miktarı ortaya çıkar.

Bu sayılanlar sadece maddi tazminat olmak ile birlikte manevi tazminat da istenebilir. Zarar görenin zarar sebebi ile vücudunda estetik anlamda bozukluk ya da problem ortaya çıkması, ağır ilaç tedavileri, hayvan korkusu ve düzenli psikolog yardımı gibi durumlar için de ayrıca manevi tazminata karar verilmesi gerekir. Hayvan kışkırtılmış ise kışkırtma oranında tazminat indirilir.

Hayvanın verdiği zarardan dolayı açılacak davalar Asliye Hukuk Mahkemesinde açılır. Bu davalarda; haksız fiilden doğan davalarda, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.

Hayvan Tarafından Zarar Uğrayan Kişi Neler Yapabilir?

Hayvan başkasının sahip olduğu bir canlı olduğu için zarar veren hayvana yapılacak şeyler belirlidir. Borçlar Kanunu hem uygulamada problem çıkmaması adına hem de hem de zarar gören kişinin de haklarını korumak için bazı kısıtlamalar getirmiştir.

Borçlar Kanunu madde 68’e göre; Bir kişinin hayvanı, başkasının taşınmazı üzerinde bir zarar verdiği takdirde, taşınmazın zilyedi, o hayvanı yakalayabilir, zararı giderilinceye kadar alıkoyabilir; hatta durum ve koşullar haklı gösteriyorsa hayvanı diğer yollarla etkisiz hâle getirebilir. Bu durumda, taşınmazın zilyedi derhâl hayvan sahibine bilgi vermek ve sahibini bilmiyorsa, onun bulunması için gerekli girişimleri yapmak zorundadır.

Zarara uğrayan kişi direkt olarak hayvanı vuramaz. Ancak hayvan zarar gören kişinin bedenini bir türlü bırakmıyorsa ve daha büyük zarar verecek ise bu durumda öldürebilir. Burada önemli olan sahibe haber verecek bir durumda olmama ve hayati tehlikenin bulunmasıdır. Bahçeye kurbanda giren bir hayvanı alıkoymak yerine silahla vurmak hem insanlığa sığmaz hem de insan canı ile ölçüşemez ise de o da bir candır ve korunması gerekir.

Hayvan Bulunduranın Cezai Sorumluluğu

Hayvan bulunduran kişi Türk Ceza Kanunu’nda yazan şartlarda cezai sorumluluğu vardır. TCK madde 177’e göre hayvanın tehlike yaratacak şekilde serbest bırakılması şeklinde özel olarak düzenlenmiştir.

 Gözetimi altında bulunan hayvanı başkalarının hayatı veya sağlığı bakımından tehlikeli olabilecek şekilde serbest bırakan veya bunların kontrol altına alınmasında ihmal gösteren kişi, altı aya kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.

6 ay cezanın üst sınırıdır. Hakim dilerse hapis cezası yerine adli para cezası da verebilir. Hayvanları Koruma Kanunu m.5/2 incelendiğinde hayvan sahiplerine sorumluluklarından kurtulabilmeleri açısından kurtuluş kanıtı imkanı getirilmemiştir. Elbette bu durum hayvan sahibinin sorumluluklarından  istisnai durumlar oluştuğunda kurtulamayacağı anlamını da içermez.